Joodse gemeenschap Muntendam

Voor de oorlog kent de gemeente Muntendam een kleine Joodse gemeenschap. Ze zijn lid van de Joodse gemeenschap in Veendam. Van de veertien ‘volbloed’ Joden overleven er twaalf de oorlog niet. Twee van hen duiken onder en blijven deporatie bespaard.

De kehilla (joodse gemeente) Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden telde eind negentiende eeuw 620 zielen. In 1892 was er een hoogtepunt in het bestaan van de israëlitische gemeente: te Veendam werd een nieuwe synagoge ingewijd. Dankzij een legaat van Mozes Tof (een slager, geboren in 1871 in Veendam en gestorven op 3 december 1942 te Auschwitz) van ruim fl 14.000 werd de bestaande synagoge geheel vernieuwd en heeft men de schoollokalen opnieuw kunnen inrichten. De afronding van de verbouwing werd gevierd met een diner in Hotel De Leeuw in Veendam. Hierbij waren driehonderd gasten aanwezig.  De festiviteiten duurden het hele weekend.

Bekende Joodse inwoners

Eén van de bekendere Joodse inwoners van Muntendam was in de 20ste eeuw de geneesheer Izak Cohen. Hij  was van circa 1863 tot 1909 arts in Muntendam. Hij had veel aandacht voor de situatie onder de armen en was van 1872 tot 1882 “armendokter” waarvoor hij 575 gulden per jaar voor ontving van de gemeente. Izak Cohen is nog een aantal jaren raadslid geweest van de gemeente Muntendam. Van hem was de uitspraak “Muntendam is arm aan rijken en rijk aan armen”. Na zijn pensionering zijn Izak en zijn vrouw naar Amsterdam vertrokken.

Hartoch Levitus

Ook Hartoch Levitus genoot landelijke bekendheid als paardenslachter, zijn vlees en dan met name zijn paardenworsten waren een lekkernij. Hartoch is overleden in 1927. Zijn dochters, Jetta en Rebekka Levitus, zetten het bedrijf van hun vader voort onder de naam “Erven H. Levitus”. Tot de oorlog een eind maakt aan meer dan zeventig jaar Paardenslageij en Rookvleeshandel H. Levitus. Eerst moeten zij vanwege de anti-Joodse maatregelen stoppen met hun bedrijf, in november 1942 worden ze samen met de broers/zussen Valk uit hun huis gehaald en via Westerbork naar Auschwitz gebracht waar ze gelijk na aankomst zijn omgebracht.

Registratie

Alle joden of personen met tenminste één joodse grootouder moeten zich in januari 1941 laten registreren. Als een grootouder ooit bij een joodse kerkelijke gemeente was aangesloten of dat nog steeds was, gold iemand al als jood en zijn kinderen en kleinkinderen dus ook. Joden moesten zich bij het bevolkingsregister melden en zich daar laten registreren. Registratie kostte een gulden. Vrijwel alle joden gaven er gehoor aan.

Afstamming van drie of vier Joodse grootouders was genoeg om als Jood aangemerkt te worden, ook als iemand tot het christendom was bekeerd.

Iemand met slechts één Joodse grootouder werd als “Ariër beschouwd en ongemoeid gelaten, iemand met twee Joodse grootouders werd over het algemeen ook uitgezonderd van anti-Joodse maatregelen, inclusief deportatie tijdens de oorlog. Was je voor de invoering van deze wetten als Jood getrouwd met een ‘Ariër’ dan was je door dit gemengde huwelijk meestal ook beschermd.

In 1941 werden 31 personen met 1 of meer Joodse grootouders (of gemengd gehuwd) geregistreerd

Namen

Voornamen

Geb.plaats

Geb.datum

Beroep

Aantal Joodse grootouders

Wolf

Simon

Meeden

2-1-1940

zonder

1

Wolf

Herman

Noordbroek

1-1-1916

kweekersknecht

2

Roosje

Muntendam

2-6-1890

zonder

4

Rebekka

Muntendam

18-2-1885

zonder

4

Izak

Muntendam

22-1-1882

koopman ong.goed

4

Filippus

Muntendam

7-6-1879

slager

4

Efina

Oude Pekela

8-3-1870

zonder

2

Jacob

Muntendam

10/21/1914

kantoorbediende

2

Jakob

Muntendam

14-11-1877

slager

4

Schrijver

Machiel

Muntendam

8/17/1908

schildersknecht

2

Schrijver

Frederik

Muntendam

12-3-1910

Kalkfabrieksarb.

2

Schrijver

Jantje

Muntendam

3/15/1925

zonder

2

Schrijver

Karolina

Muntendam

2/24/1902

dienstbode

2

Schrijver

Simon

Muntendam

3/29/1905

los arbeider

2

Schrijver

Hendrik

Muntendam

6-10-1936

zonder

1

Schrijver

Jantje

Muntendam

6-7-1935

zonder

1

Nieuwitter

Grietje

Muntendam

19-9-1892

zonder

2

Neuwitter

Aaltje

Muntendam

8/27/1916

fabrieksarb.

1

Neuwitter

Sientje

Muntendam

28-10-1888

zonder

2

Rosetta

Odoorn

4/17/1907

zonder

4

Jetta

Muntendam

30-9-1881

slager

4

Rebekka

Muntendam

25-11-1873

slager

4

Comprecht

Uithuizen

8/24/1902

onderwijzer

4

Elimelech Eleazer

Muntendam

19-2-1868

slager

4

Saartje

Muntendam

5/23/1904

zonder

4

Marcus

Muntendam

4/28/1906

zonder

4

Bakker

Jacob

Muntendam

2/23/1916

broodbezorger

1

Bakker

Hinderikus

Muntendam

5/19/1912

los arbeider

1

Bakker

Annechien

Muntendam

8-8-1920

fabrieksarb.

1

Bakker

Jacob

Muntendam

7-10-1922

fabrieksarb.

1

Bakker

Heere

Muntendam

8-5-1909

los arbeider

1

Verordeningen

De oorlog betekent het einde voor de Joodse gemeenschap in de gemeente Muntendam. In de tweede helft van 1941 komen de Joodse bedrijven in handen van de bezetter en mogen Joden niet meer bij ‘Arische’ mensen in dienst. Een grote schok is de verordening van juli 1942, waarin Joden niet meer zonder toestemming de gemeentegrenzen mogen overschrijden. De synagoge was in Veendam gevestigd. Zonder toestemming kunnen ze de synagoge niet meer bezoeken.